Koptische kloosters

Egypte heeft een belangrijke rol gespeeld in het Christendom. Veel mensen weten dat niet. Het klinkt natuurlijk raar omdat iedereen Egypte ziet als een islamitisch land. Dat is het nu natuurlijk ook, maar Egypte was vooral belangrijk in de eerste eeuwen van onze jaartelling.
De Romeinen onderdrukten de Christenen en veel vluchtten naar de veilige woestijn van Egypte. Het zoeken naar spirituele en religieuze bezinning leidde uiteindelijk tot het ontstaan van kloosters en kloosterorden. De eerste Christelijke kloosters
ontstonden in Egypte.
In de 4e eeuw AD scheidde de Egyptische kerk zich af van de Katholieke en de Orthodoxe tak. Sindsdien gaan ze verder de Koptische kerk, een verbastering van het Griekse Aegyptos.
Nog steeds is ca. 10% van de Egyptische bevolking lid van de Koptische kerk, vooral in de Fayum en Midden Egypte leven veel Kopten.

In Midden Egypte staan meerdere Koptische kloosters, al of niet nog steeds in gebruik. Meerdere daarvan hebben we bezocht. Dit varieerde van interessant, zoals een kerk van een ander geloof kan zijn, via bizar tot een soort van Disneyland.

Mijn eerste contact met Koptische kerken was in Akshim, eerst in het klooster van de martelaren (zie onder) en daarna in Esasawiya.
Het begin was direct raak, maar gelukkig wel een uitzondering. Het klooster van de Martelaren toont vele mummies van mensen die voor het geloof zijn gestorven. Maar dan wel in de 3e eeuw AD, ten tijde van Diocletanus en Constantijn. In een zijkamer zijn tientallen mummies met ingeslagen schedels, afgerukte armen en benen en derg. te zien. Zowel van volwassenen als van kinderen en baby’s. Het is heel gewoon om een kistje op te pakken om met zo’n martelaar op de foto te gaan. Heel bizar.
Maar een uitzondering, dergelijke taferelen hebben we in andere kerken en kloosters niet meer meegemaakt. Het Rode Klooster (Deir el-Ahmar) op 4 km afstand van Sohag wordt momenteel gerestaureerd. Het gebouw is grotendeels vervallen, maar een deel staat nog overeind en heeft schitterende muurschilderingen. Een Italiaans team, onder leiding van Alberto Sucato, was bezig met restauratie van de beschilderingen. Als collega archeologen kregen we een uitgebreide rondleiding en toelichting. Er zijn 3 tot 4 lagen van beschilderingen gevonden, daterend uit de 8e tot 12e eeuw AD. Heel mooi, maar hij maakte zich zorgen over het gebruik van de kerk na hun vertrek. Er wordt nogal veel wierook gebruikt in de Koptische diensten en die rook is niet zo goed voor de muurschilderingen. In de moderne kerk van het Rode Klooster liepen we in een Koptische dienst en er komt inderdaad heel veel wierook bij kijken. Het is een heel ontspannen religie, mensen lopen in en uit tijdens de dienst, telefoons worden opgenomen en de priester houdt korte gesprekjes met mensen die hij kent. Maar op een gegeven moment stond de kerk vol met rook en was de priester niet meer te zien.

Op de eerste dag van het (Islamitische) feest Eid el Fitr waren we op bezoek in het klooster van Deir el-Muharraq (Verbrand klooster) in Al-Qusiya. Het is een landelijke feestdag, dus ook veel Kopten maken er een dagje uit van en er heerste een sfeer van een Nederlandse koninginnedag. Maar dan met een religieuze achtergrond, want er waren meerdere kerken op het terrein en allen werden gebruikt voor zowel gebed als bezoek.
En tussen al die Kopten liepen opeens twee grote buitenlanders, een extra attractie. Voor de kinderen, maar ook voor oudere jongeren. Wildvreemde mensen wilden met ons op de foto. Waarschijnlijk zien ze niet veel buitenlanders. Tussen de foto’s door bekeken we de kerken en kochten we koek voor onderweg. Toen hadden we het wel even gezien met de Koptische bezienswaardigheden.

Op zich zijn de kerken en kloosters niet spectaculair, bouwkundig zijn het eenvoudige gebouwen met een grote openbare ruimte en een kleinere afgescheiden ruimte voor de priesters achter een scherm met iconen van Jezus, Maria en andere heiligen. Het is een dienst die veel gebruik maakt van iconen en er zijn veel heiligen. Bijna elke kerk heeft wel een ondergrondse ruimte waar ze afbeeldingen van heiligen bewaren, oud en nieuw door elkaar. En in verschillende stijlen, dwars door elkaar heen. Smaken verschillen lijkt ook van toepassing in de Egyptische Koptische kerk. Veel kloosters zijn inmiddels niet meer dan ruines. Zowel door verval over langere tijd, als door brandschatting en vernieling. De meeste kloosters die er nog zijn, zien er van de buitenkant uit als burchten. Niet zozeer vanwege religieuze geschillen, maar over het algemeen door berovingen en overvallen. De kloosters waren over het algemeen rijke enclaves op het arme platteland van Egypte.